Limburgse Kunstkring blog

Een metamorfose of transfiguratie is een gedaanteverandering. Het is een verandering van vorm, karakter, verschijning of omstandigheden. In de mythologie komen metamorfosen veel voor. Bij de oude Grieken veranderde de god Zeus vaak van gedaante. Zo verleidde hij Europa door zich als stier te vermommen en Leda in de gedaante van een zwaan. De Romeinse schrijver Publius Ovidius (43 voor Chr. - 17 na Chr.) schreef een boek over gedaanteverwisselingen, 'Metamorphoses' geheten. Daarin beschrijft hij o.a. hoe de jongeling Narcissus in een bloem verandert die dan naar hem genoemd wordt; de narcis. Het epos 'Metamorphoses' van Ovidius, verhalend over de Griekse mythologie, kan gezien worden als het fundament van het begrip metamorfose. De modificaties die de verschillende personen in de verhalen ondergaan blijven niet leeg van betekenis, maar worden gebruikt om een moraliserende boodschap aan de lezer over te brengen. Door middel van de transformatie in een archetypische gedaante worden personages gestraft of beloond voor hun gedrag, waarmee de metamorfose het gereedschap wordt om de moraal inzichtelijk te maken. De metamorfose krijgt hiermee een doel op zich; de lege betekenis wordt door Ovidius ingevuld met een expliquerende boodschap die de ontstaansgeschiedenis van de aarde- en de daarmee gepaard gaande natuurverschijnselen probeert te verklaren.

In de kunst is er altijd belangstelling voor de verbeelding van een gedaanteverwisseling geweest. Schilders als Titiaan en Cesari interpreteerden het verhaal van Diana en Actaeon uit boek III van Metamorphoses. Waar Actaeon eerst nog als voyeur is afgebeeld, terwijl hij verandert in een hert, verdwijnt hij langzaam van het doek, waardoor de toeschouwer zélf voyeur wordt. Daarmee wordt de symboliek van het voyeurisme, schaamte en begeerte tot onderwerp van de kunst gemaakt. De kunstenaar Escher heeft drie werken gemaakt, getiteld: 'Metamorphose'. In deze werken verandert de ene vorm via tussenvormen in een andere, bijvoorbeeld een rij vogels verandert geleidelijk in een rij vissen. Ook Salvador Dalí gebruikte veel gedaanteverwisselingen in zijn werk. Metamorfose kan derhalve een onuitputtelijk thema zijn als 'Leitmotiv' voor een groepsexpositie. Zoals Ovidius schreef in de oudheid: 'niets blijft gelijk, maar ook niets vergaat volledig', kunnen kunstenaars met dit thema worden uitgedaagd om via een samenspel tussen kunst, cultuur en natuur nieuwe inspiratie en uitdrukkingsvormen te zoeken, en daarmee tevens zélf te 'transformeren'...